Stadionkunst In een voetbalstadion in Oostenrijk staan momenteel 299 bomen. Het is een project van de Zwitserse kunstenaar Klaus Littman
Het heeft iets merkwaardigs, om een groot voetbalstadion binnen te stappen, metershoge stalen hekken te passeren, door betonnen gangen te lopen, om uiteindelijk te kijken naar… een bos. En dat ook nog in een omgeving zo groen en bosrijk als Karinthië.
Midden in het Wörthersee Stadion in Klagenfurt, een provinciestad in het zuiden van Oostenrijk, staan sinds begin september 299 bomen opgesteld; berken, populieren, zomereiken, zilversparren en veertien andere soorten van soms wel 15 meter hoog die met elkaar een schitterend gemengd bos vormen, zeker nu het langzaamaan herfst wordt en een aantal bomen beginnen te verkleuren.
„Ik kijk even of u geen kleine kettingzaag in uw tas heeft”, zegt de bewaker lachend.
Het is druk in het stadion op deze vrijdag, eind september. Terwijl in de binnenstad van Klagenfurt net als in andere Europese steden scholieren demonstreren voor het klimaat, aanschouwen in het stadion duizenden bezoekers het spectaculaire kunstproject For Forest – dat óók gaat over het klimaat. Bij de ingang worden onze tassen gecontroleerd. Nadat de Zwitserse curator Klaus Littmann zijn plannen had bekendgemaakt, ontstond er hevig protest. De organisatoren zijn beducht op verstoringen of vernielingen. „Ik kijk even of u geen kleine kettingzaag in uw tas heeft”, zegt de bewaker lachend.
Tekening van Max Peintner
Klaus Littmann (Basel, 1951) was het afgelopen jaar continu in Klagenfurt. „Zo’n megaproject, dan moet je zeven dagen in de week bereikbaar zijn”. Maar net deze vrijdag is hij voor een weekend terug naar Zwitserland. Aan de telefoon vertelt hij dat hij weliswaar voorbereid was op protest tegen zijn plannen, maar niet dat het zo hevig zou zijn, en zo venijnig soms. „Ik doe vaker kunstprojecten in de openbare ruimte, er is altijd wel íémand tegen. Hier lieten vooral de rechtspopulisten van zich horen. ‘Van ons belastinggeld!’, riepen ze – niet waar, het is met privaat geld gefinancierd. ‘Er is niks aan de hand met het klimaat, stelletje eco-fascisten!’ – tja, wat zal ik daar eens op zeggen. Ik werd zelfs een keer aangevallen: ‘Rot op, hoerenzoon, met je klotebos’, riep een man, die me klappen gaf en me de straat opduwde.”
Zien we straks de natuur alleen nog maar in gecontroleerde condities?
For Forest is geïnspireerd op een tekening van de Oostenrijkse kunstenaar Max Peintner (1937), die begin jaren zeventig een dystopische voorstelling maakte van hoe de mens zich in de toekomst tot de natuur zou verhouden. Op zijn pentekening kijken mensen in een groot, volgepakt stadion naar een bos, met op de achtergrond de dreigende skyline van een oprukkende stad en fabrieken met donkere rookpluimen. In de tijd van de Club van Rome, die in 1972 het milieurapport De grenzen aan de groei uitbracht, waarschuwde hij: net als we nu naar dieren kijken in een dierentuin, zo zien we straks alleen nog maar natuur in gecontroleerde condities; als tentoonstellingsobject.
Advies vragen aan Christo
Littmann zag de tekening dertig jaar geleden voor het eerst. Sindsdien broedt hij op mogelijkheden om het idee uit te voeren. Toen na een jarenlange zoektocht naar een geschikt stadion Klagenfurt mogelijkheden bood en voetbalclub Austria Klagenfurt terechtkon in het aangrenzende Karawankenblick Stadion, ging de bal rollen. Littmann vroeg onder anderen ‘inpakkunstenaar’ Christo, bekend van de Pont Neuf en Lago d’Iseo (en volgend jaar de Arc de Triomphe) om advies vanwege zijn ervaring met dit soort megaprojecten. En omdat Christo ook al eerder met levende natuur had gewerkt: in 1998 pakte hij 160 bomen in bij de Zwitserse Fondation Beyeler. „Christo kent dat lange en moeizame traject van bureaucratie, politiek, vergunningen, financiering – ook bij hem duurt het soms decennia voordat een idee uiteindelijk tot uitvoering komt.”
Samen met de Zwitserse landschapsarchitect Enzo Enea maakt Littmann een plan. Ze bepaalden welke bomen er moesten komen (gemengd bos, zoals dat vroeger ook in Karinthië bestond, beter voor de CO2 dan de monocultuur van nu), waar ze die vandaan haalden (speciale kwekerijen in België, Duitsland en Italië die bomen opkweken die ook als ze groot zijn goed te verplaatsen zijn). En wat er na die twee maanden met de bomen moest gebeuren. Je kunt natuurlijk moeilijk over duurzaamheid praten en dan 299 bomen in de houtversnipperaar mieteren. „Het bos zal na 27 oktober in z’n geheel worden verplaatst naar een nabijgelegen locatie, waarmee het waarde voor de eeuwigheid krijgt”, zegt Littmann. „En we werken aan plannen voor een klein paviljoen waar het project wordt toegelicht en waar we exposities kunnen houden over klimaat en bossen.”
Over duurzaamheid gesproken, hoe belastend is zo’n project eigenlijk voor het milieu?
Hoe duurzaam is deze kunst?
Over duurzaamheid gesproken, hoe belastend is het eigenlijk voor het milieu om vanuit drie andere Europese landen zulke grote bomen te vervoeren en zo’n heel project aan de gang te krijgen? „Ik was me ervan bewust dat dit een impact zou hebben op het milieu. Deze bomen – hun wortels zitten in een soort zak zodat ze verplaatsbaar zijn en makkelijk opnieuw te planten – waren in Oostenrijk niet te krijgen. Er is voor gezorgd dat de vrachtwagens weer volbeladen terugreden om in elk geval die belasting zo minimaal mogelijk te houden. Het gaat erom dat mensen dit beeld in hun hoofd krijgen zodat ze in de toekomst beter met het milieu omgaan. Dan weeg je de pro’s en de contra’s tegen elkaar af en dan zou ik zeggen: hier heiligt het doel de middelen.”