De tentoonstelling Back to the Future in Foam gaat over de ongelimiteerde experimenteerlust en de ultieme verwondering die gepaard ging met de uitvinding van de fotografie in de negentiende eeuw, en de reflectie en reactie op deze avontuurlijk beginperiode door hedendaagse kunstenaars.
‘Goud is zonlicht, gefotografeerd en gefixeerd’. De negentiende-eeuwse Zweedse schrijver August Strindberg krabbelde de zin in 1894 op een stukje papier dat later werd gevonden tussen zijn andere, soms zeer warrige notities over alchemie. Want behalve schrijver was homo universalis Strindberg schilder, fotograaf én geïnteresseerd in wetenschap – en in een mentaal labiele periode in zijn leven zo geobsedeerd door goud, dat hij ervan overtuigd raakte dat je dat gewoon zelf kon maken. Met behulp van chemicaliën die ook in de fotografie werden gebruikt, en de werking van licht, lukte het hem daadwerkelijk materiaal te fabriceren dat glanst als goud; voor hem hét bewijs. Zie! Het kan! Het delicate ‘gouden’ velletje papier van ongeveer 10 bij 7 centimeter wordt nu bewaard in het Strindberg-archief in de National Library of Sweden in Stockholm. De Duitse kunstenaar Sylvia Ballhause (1977), die in haar werk onderzoek doet naar beeldinformatie en beelddragers, liet het fotograferen en exposeert die reproductie nu in de tentoonstelling Back to the Future in het Amsterdamse Foam.
Strindberg was zo geobsedeerd door goud, dat hij ervan overtuigd raakte dat je dat gewoon zelf kon maken
The Strindberg Gold Sample (2011) is een mooi voorbeeld van wat curator Kim Knoppers in deze spannende tentoonstelling wil laten zien: de ongelimiteerde experimenteerlust en de ultieme verwondering die gepaard ging met de uitvinding van de fotografie in de negentiende eeuw, en de reflectie en reactie op deze avontuurlijk beginperiode door hedendaagse kunstenaars. Niet op een nostalgische manier; de kunstenaars van nu herschikken, herinterpreteren en recyclen de thema’s, de technieken en ideeën van de pioniers, waarbij ze volop gebruik maken van de digitale technieken en de nieuwe materialen van deze tijd. De interesse voor die negentiende eeuw heeft, zo schrijft Knoppers in Foam Magazine, niet alleen te maken met het verlangen die vibe van toen te laten herleven – dat opwindende onderzoekswerk, het geloof in een betere toekomst, in tegenstelling tot de wat sombere tijdgeest van nu – maar komt ook voort uit het verlangen om in deze digitale tijd, waarin het beeld overvloedig en alomtegenwoordig is, iets unieks te maken.
Kunstenaars van nu hebben het verlangen die vibe van toen te laten herleven – dat opwindende onderzoekswerk, het geloof in een betere toekomst
En dus zien we in Back to the Future, naast de ‘gewone’ prints-in-een lijstje-aan-de-muur, twee bakken gevuld met olie waarin een blauw doek rondzweeft (Adam Jeppesen, The Pond, 2017), afbeeldingen afgedrukt op runderhuiden (Thomas Mailaender, Skin Memories, 2016), een 3D-versie van een bekende plantenfoto van Karl Blossfeldt (Spiros Hadjidjanos, Anthemion, 2015) en drie enorme lichtbakken waar met name de abstracte vormen in cyaan, magenta en geel vanaf spatten (Matthew Brandt, Waterfalls, Stepping Stone Falls, 2016).
In een van de zalen staat zelfs een deel van een kas opgesteld, een installatie van de Zweedse kunstenaar Johan Österholm (1983), die de glazen platen insmeerde met lichtgevoelige emulsie en ze blootstelde aan het maanlicht op onder andere het Britse Isle of Sark, een van de donkerste plekken op aarde. Het resultaat, Structure for moon Plates and Moon Shards (2014-2015), kan zo gelezen worden als een soort gematerialiseerd maanlicht. Österholm raakte geboeid door de maan nadat hij een aantal jaren geleden glasnegatieven ontdekte die zijn overgrootvader in de jaren twintig en dertig had gemaakt van de maanstanden. Zijn Polaroid Lunagrams (2014) is een serie die bestaat uit contactafdrukken van deze oude glasplaatjes op polaroidpapier, dat net als zijn andere werk ook belicht werd door de maan.
Het werk van Johan Österholm kan gelezen worden als een soort gematerialiseerd maanlicht
De intrigerende, kleine afbeeldingen hangen in de zaal naast een aantal negentiende-eeuwse maanfoto’s van beroemde pioniers als Warren de la Rue en James Nasmyth, en je ziet het gelijk; hoe bijzonder het is dat deze mannen, gescheiden door tijd en ruimte, ieder op hun eigen wijze, in donkere nachten hebben gezocht naar de juiste plek, de juiste lichtcondities, de juiste temperatuur om dat magische licht te vangen. Niet getemperd door beperkingen, maar gedreven door nieuwsgierigheid, verwondering en de wens de wereld te ontdekken en vast te leggen.
Back to the Future, t/m 28 maart in Foam, Amsterdam. www.foam.org
